Niet op mijn terrein: bedrijven houden onderzoek naar PFAS-vervuiling tegen

Tientallen bedrijven waar provincies gevaarlijke PFAS-vervuiling vermoeden, weigeren mee te werken aan onderzoek op hun terrein. Provincies kunnen dit niet afdwingen en zeggen machteloos te staan, blijkt uit onderzoek van de NOS en regionale omroepen.
Experts spreken van een maas in de wet. “De overheid zou dit moeten kunnen afdwingen bij risicovolle locaties, waar PFAS bijvoorbeeld via het grondwater terecht kan komen in drinkwaterbronnen en oppervlaktewater”, zegt milieuchemicus en PFAS-expert Chiel Jonker van de Universiteit Utrecht.
Uit onderzoek van het RIVM bleek vorige week dat bijna alle Nederlanders te veel PFAS in hun bloed hebben.
Verdachte locaties
Er is nog geen totaaloverzicht van waar in Nederland PFAS-vervuiling is. Provincies en gemeenten brengen dit voor het eerst in kaart. Ze krijgen daarvoor geld van het Rijk. Daarbij beginnen ze met historisch onderzoek, in archieven, om te kijken welke PFAS-gerelateerde activiteiten op welke locatie hebben plaatsgevonden.
Bij deze onderzoeken zijn al duizenden verdachte locaties naar voren gekomen. Vaak gaat het om vuilstortplaatsen of locaties waar verf-, textiel- of chemische industrie zit of heeft gezeten. Ook zijn er brandweerkazernes waar met PFAS-houdend blusschuim is geoefend.
Wat is PFAS?
PFAS is een groep chemische stoffen die schadelijk kunnen zijn en niet of nauwelijks afbreken, waardoor ze steeds meer in het milieu voorkomen. Ze kunnen schadelijk zijn voor het immuunsysteem, de vruchtbaarheid, het ongeboren kind en organen als de lever en de schildklier. Ook kunnen ze kanker veroorzaken.
Alleen op plekken waar het risico op schade voor gezondheid en milieu groot is, willen onderzoekers bodemmonsters nemen om te kijken waar de grond eventueel gesaneerd moet worden.
Verschillende provincies zijn al in het stadium dat ze monsters willen nemen, maar worden geconfronteerd met bedrijven die weigeren daarvoor toegang te verlenen tot hun terrein. In Zeeland gaat het om bijna de helft van de vijftig benaderde bedrijven, in Overijssel om negen van de veertien en in Gelderland om ruim twintig van de 220 aangeschreven bedrijven en particulieren.
“Ik snap die bedrijven wel”, zegt PFAS-expert Jonker. “Mocht de grond vervuild blijken te zijn en gesaneerd moeten worden, dan betekent dat een hoop gedoe, ook al ben je zelf niet de veroorzaker.” Dat neemt niet weg dat hij vindt dat het afgedwongen moet kunnen worden bij plekken die echt risicovol zijn voor het milieu of de volksgezondheid.
Machteloos
Provincies staan machteloos. “Het is juridisch onmogelijk”, zegt de Zeeuwse gedeputeerde Dick van der Velde. “Als je het wilt afdwingen en ze verzetten zich, dan stranden we toch. Dus het heeft geen zin om dat te proberen.”
Oud-hoogleraar milieurecht Gerrit van der Veen, van de Rijksuniversiteit Groningen, onderschrijft de juridische moeilijkheden. Hij wordt door vakgenoten gezien als de autoriteit op dit gebied. Provincies kunnen volgens de huidige wet lang niet altijd afdwingen om monsters te nemen, zegt hij. “De toezichthouder heeft pas mogelijkheden als een bedrijf wist of had moeten weten dat het een vervuiling veroorzaakte.”
In dat laatste zit de crux volgens Van der Veen, die als advocaat zowel overheden als bedrijven bijstaat. Want het gaat vooral om vervuiling die in het verleden is ontstaan toen nog veel minder bekend was over PFAS en de gevaren ervan. “Bovendien is de huidige gebruiker mogelijk niet de veroorzaker. Ook dan is monstername niet afdwingbaar.”
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zegt wel degelijk mogelijkheden te zien om bodemmonsters af te dwingen, maar houdt ook een slag om de arm: “Mocht blijken dat hierin niet slagvaardig genoeg opgetreden kan worden, dan zal waar nodig gekeken worden naar aanvullende juridische mogelijkheden.”
Volgens jurist Van der Veen is er een wetswijziging nodig als provincies en gemeenten altijd een bodemmonster willen kunnen afnemen bij bedrijven. “Er is nu sprake van een lacune in de wet.”
Volkstuintjes
De verwachting is dat ook andere provincies te maken krijgen met verzet. Daardoor komt er op veel plekken geen zicht op PFAS-vervuiling in de grond, met de bijbehorende gevaren voor de volksgezondheid en het milieu.
Juist bij PFAS is het van belang om zo snel mogelijk te weten waar de bron zit, zegt expert Jonker. “Vroeger ging het bij bodemvervuiling vaak om olie of metalen. Dat blijft grotendeels op zijn plek zitten. Dat is heel anders bij PFAS. Die stoffen zijn mobiel; via grond- en oppervlaktewater kunnen ze zich heel goed verspreiden.”
Dat kan grote gevolgen hebben. “Als het grondwater onder een vervuilde bodem verbonden is met een drinkwaterbron, dan zouden mensen hierdoor met PFAS verontreinigd drinkwater binnen kunnen krijgen”, schetst de PFAS-expert. “En als het uitspoelt naar het oppervlaktewater, zoals sloten, kan het in de voedselketen komen.” Want akkerbouwers besproeien hun gewassen met dat water, net als eigenaren van volkstuintjes, vee drinkt eruit en we vissen en recreeren erin.

Lees het hele verhaal via NOS Nieuws: Niet op mijn terrein: bedrijven houden onderzoek naar PFAS-vervuiling tegen